Autor: piotr.pocztarek

Graham Masterton znany jest w naszym kraju głównie z powieści grozy. Chociaż horror to gatunek bardzo hermetyczny i swoją określoną grupę fanów posiada, to jednak potencjał tego typu literatury jest mniejszy, niż chociażby powieści sensacyjnej, czy obyczajowej. Wprawdzie zdecydowana większość całościowej twórczości Grahama to jednak książki, które straszą, nie sposób pominąć wielu perełek z tych bardziej popularnych gatunków. „Brylant”, czwarta powieść obyczajowa Brytyjczyka, jest właśnie taką „perełką”.
 
„Brylant” opowiada historię dwóch braci pochodzenia żydowskiego, którzy po ciężkim i traumatycznym okresie dzieciństwa w Nowym Yorku przeprowadzają się do Afryki Południowej, by w Kimberley ulec gorączce poszukiwania diamentów. Chociaż drogi Barney’a i Joela Blitzów rozchodzą się na początku książki, to ich losy zdążą się jeszcze wielokrotnie spleść podczas rozwoju wydarzeń. Wraz z Barneyem doświadczamy długiej podróży, pogoni za szczęściem, pieniędzmi i sławą. Bohater powieści ląduje w górniczym miasteczku w Afryce praktycznie bez grosza przy duszy i zaczyna od podstaw, własnymi rękami budować swoją przyszłość. Chociaż akcja książki obejmuje lata 1868-1897 i dzieje się na Czarnym Lądzie, naprawdę ciężko nam uwierzyć, że Masterton nigdy tam nie był, a już na pewno nie w tamtych okresie. Sposób w jaki autor opisuje charakterystykę tego miejsca i jego mieszkańców zahacza o skrajny realizm. Klimat dusznej, brudnej, zabobonnej, owładniętej chorobami Afryki podczas gorączki diamentów jest niezwykle wiarygodny i namacalny.

Pod pretekstem 30-letniej historii rodziny Blitzów i wszystkich mniej, lub bardziej istotnych postaci z nią związanych, Graham Masterton porusza tematy bardzo ważne i zmuszające do myślenia. W tle cały czas szaleje chciwość, nienawiść i żądza posiadania. Kiedy na scenie pojawia się gigantyczny diament, wszyscy bohaterowie zrzucają maski, a do głosu dochodzi zdrada, brak skrupułów, zahamowań, a nawet żądza krwi. Oczywiście w tym wszystkim jest również miejsce na miłość, a nawet wiele miłości o różnym znaczeniu. „Brylant” to piękna analiza zachowań ludzkich, która od pierwszej do ostatniej strony wzrusza, bawi, ale także przeraża. To krzywe zwierciadło każdego człowieka, w którym czasem aż strach się przeglądać.

Wraz z rozwojem akcji obserwujemy przemiany głównych bohaterów, którzy pod wpływem zwyczajnej zachłanności zmieniają życie swoje i innych. Na pierwszy plan wysuwa się kariera Barneya Blitza, który na 600 stronach powieści zdąży z młodego chłopaka marzącego o bogactwie wyrosnąć na jednego z największych diamentowych potentatów w Afryce. Jednocześnie autor wychodzi poza ramy zwykłej opowieści o bogactwie zadając wiele ważnych pytań o naturę człowieka, o to jak jego pochodzenie determinuje jego los, a także jak wiele miejsca zostaje na religię i duchowość, kiedy w grę zaczynają wchodzić dobra materialne.

„Brylant” to powieść świetna, chociaż nie pozbawiona wad. Szczególnie dają się we znaki gdzieniegdzie poupychane dłużyzny i uproszczony finał, który trochę za szybko się urywa. Ostatni okres życia Barneya Blitza mógłby być opisany szerzej, ale powieść musiała by wtedy liczyć pewnie z 1000 stron. Szczególnie razi chuć głównego bohatera, który gdzie się nie pojawi, tam poznaje kobiety i idzie z nimi do łóżka. Ten element został wyjątkowo wyegzaltowany.

Należy pamiętać, że jest to dopiero czwarta powieść Grahama Mastertona w tym gatunku i chociaż do poziomu późniejszego „Headlines” jeszcze trochę brakuje, to wyraziści bohaterowie, interesująca fabuła, nieprzeciętny klimat i ambitne wnioski płynące z lektury każą postawić „Brylant” w rankingu najlepszych powieści Brytyjczyka bardzo wysoko.

Graham Masterton wydaje się fenomenem typowo polskim, jak Johathan Caroll lub wcześniej William Wharton – na Zachodzie Europy i w Stanach gra w trzeciej lidze, u nas awansował do ekstraklasy. Niewątpliwie zasługa to wydawnictwa Amber, które zaskarbiło Mastertonowi grono wiernych czytelników, zaraz po wybuchu wolności. Trzeba uczciwie przyznać, że talent autora wybitnie w tym pomógł, a pierwsze opublikowane w Polsce powieści rzeczywiście robiły wrażenie. Dopiero potem okazało się, że Masterton pisze dużo i nie zawsze dobrze, a co najmniej dziwna postawa wydawnictwa Albaros, pomijającego konsekwentnie informację, że niektóre wydawane przez nich książki autora to horrory dla młodzieży, dopełniła zamieszania. Znam takich, co rwą włosy z głowy, bo zamiast Mastertona można było wypromować innego autora, Campbella czy Strauba, cóż, wyszło jak wyszło, a my otrzymaliśmy kolejny zbiór opowiadań, prezentujących jednak zaskakująco wysoki poziom.

Lubię krótkie formy w wykonaniu Mastertona, a „Festiwal strachu” to chyba najlepszy ich zbiorek. Wrażenia nie psują nawet dwa pierwsze teksty – nudnawy short i banalne do bólu „Burgery z Calais”, swoiste rozliczenie z fast foodami. Dalej jest lepiej i momentami strasznie, choć mało odkrywczo – autor już dawno jasno określił tematykę, która go interesuje. Mamy więc festiwal nie tylko strachu, lecz i seksualnych obsesji – również homoseksualnych – wzbogaconych solidną dawką okrucieństwa. Momentami Masterton ociera się o autoplagiat lub autoparodię (dwa opowiadania lustrzane), ujawnia wreszcie ponure poczucie humoru („Anty Mikołaj”, „Towarzystwo współczucia”).

Oczywiście, jak to u Mastertona, krew leje się strumieniami, spadają głowy, a ludzie parzą się jak króliki w marcu, średnio przejmując się płcią czy też tzw. sytuacją bieżącą. Małą perełką jest zwłaszcza „Posocznica”, gdzie w makabryczny sposób autor próbuje powiedzieć coś ważnego na temat kondycji ludzi mu współczesnych.

Masterton jest pisarzem w pełni świadomym, czego ludzie mogą odeń oczekiwać. Nie literackich perełek, lecz krwistych, lekko napisanych historii. Właśnie – styl autora wydaje się być lepszy, niż kiedykolwiek przedtem, kolejne strony zdają się płynąć, a krew sika z czcionki prosto na kolana. Być może nie są to najmądrzejsze, najbardziej przemyślane i artystycznie dopracowane opowiadania grozy na świecie i rację mają ci, którzy twierdzą, że Masterton nie ma prawa stanąć koło Clive’a Barkera – na drzewo, koledzy! „Festiwal strachu” to lepsza zabawa niż ekshumacja zwłok Lolo Ferrari.

Autor recenzji: Łukasz Orbitowski
Wydawnictwo: Dom Wydawniczy REBIS
Rok wydania: 2005
Liczba stron: 293
Format: 12,5 x 19,5
Numer ISBN: 8373016708

„Headlines” to powieść absolutnie fantastyczna. Na tym właściwie mógłbym skończyć, ale mimo wszystko postaram się jakoś to zdanie uargumentować.

Graham Masterton ma na swoim koncie wiele udanych powieści obyczajowych i historycznych. Od 1978 roku, kiedy to powstała pierwsza powieść „Heartbreaker”, Masterton regularnie, co rok, lub dwa lata wydawał nową książkę o tej tematyce. Literatura tego typu zawsze znajduje większe grono odbiorców, niż horror, w którym Brytyjczyk się specjalizuje, tak więc nic nie stało na przeszkodzie, by autor mógł spróbować swoich sił przy tworzeniu sagi rodu Croft Tate.

„Headlines” to ósma powieść Grahama Mastertona w gatunku powieści obyczajowej. Wyjątkowa o tyle, że Brytyjczyk czuł się jak ryba w wodzie podczas procesu tworzenia. Dlaczego? Otóż głównymi bohaterami książki jest wpływowa, bogata rodzina, która swój majątek zbiła na wydawaniu jednej z największych gazet w Chicago. Świat magnatów prasowych jest przecież dla Grahama nieobcy, sam bowiem robił karierę w gazecie – od stażysty, do redaktora naczelnego. 

Akcja powieści umiejscowiona jest w 1949 roku w Chicago. Niewiarygodnie zamożny i potężny magnat prasowy – Howart Croft Tate, wraz z żoną i dwiema niepokornymi córkami wiedzie szczęśliwe, bogate życie, z dala od codziennych problemów biedoty żyjącej w slumsach. Zdaje się, że jedynym jego obowiązkiem jest informowanie setek tysięcy, a może nawet milionów czytelników o bieżących wydarzeniach. Nie liczy się nic innego – prasa to władza, zwłaszcza, że ma wpływ na kreowanie opinii społeczeństwa o politykach, gangsterach, czy kampaniach prowadzonych w mieście. Szczęście i stabilność społeczna Howarda są jednak bardzo pozorne, ponieważ posiada on mroczny sekret z przeszłości, który nie pozwala mu być do końca niezależnym. Przeczuwając najgorsze, Croft Tate podarowuje swojej starszej córce Morganie całe swoje imperium na jej 21 urodziny. Dziewczyna, chociaż młoda i niedoświadczona, ma wszelkie predyspozycje by zostać dobrym wydawcą. Zanim jednak to nastąpi, Morgana zostanie wplątana w niebezpieczną grę o wpływy, bogactwo, miłość, a nawet o… przeżycie.

„Headlines” ma wielu bohaterów, chociaż niektóre wyraźnie wybijają się na pierwszy plan. Oprócz Morgany, poznajemy jej niezbyt dobrze prowadzącą się siostrę Phoebe, oraz jej adoratorów. Cały czas towarzyszą nam także tak barwne postacie jak as reporterów polskiego pochodzenia Harry Sharpe, czy perwersyjny mafioso Enzo Vespucci.  Losy bohaterów z „elity” przeplatają się z tymi ze slumsów, czyli Chicagowskiego piekła pełnego śmieci, smrodu i umierających ludzi, nakreślając doskonały dramat społeczny. W tle cały czas przebiega historia miłosna. Akcja toczy się na tyle szybko, by móc dodać, że powieść ma w sobie coś z wybuchowej sensacji – znajdziemy tutaj zarówno strzelaniny, jak i epickie sceny gaszenia płonącego budynku. Prawdziwą wisienką na torcie dla fanów Mastertona będzie wątek rodem z horroru – psychopatyczny morderca, odbierający swoim ofiarom życie w taki sposób, który z powodzeniem dorównuje, a może nawet przebija najdrastyczniejsze książki Grahama.

Misz-masz gatunkowy, tło fabularne doskonale znane Mastertonowi „z życia”, wiodący bohater kobiecy (identyczny motyw silnej kobiety napędzającej powieść wystąpił wcześniej w „Lady of Fortune”), a wreszcie krwawe i nastrojowe sceny z psychopatą w roli głównej – to wszystko stanowiło doskonałą receptę na sukces. Akcja nie zwalnia nawet na moment, sceny seksu również tu znajdziemy, dialogi są stworzone doskonale, bohaterowie są wiarygodni i dobrze nakreśleni, na dokładkę dodana została także spora dawka dobrego humoru. To bezapelacyjnie jedna z najlepiej skonstruowanych powieści, dopracowanych praktycznie pod każdym kątem. Ciężko przyczepić się do czegokolwiek, poza tym, że książka się kiedyś kończy, a my zostaniemy jedynie z tęsknotą za bohaterami i możliwością poznania ich dalszych losów. 

Zdrada, miłość, władza, odpowiedzialność, bohaterstwo, odwaga, świat przywilejów  – wszystko to znajdziecie w „Headlines”. Nie bez powodu „Los Angeles Times” nazwała tę książkę chicagowską wersją „Romea i Julii”.  Polecam tę powieść absolutnie wszystkim. Gdybym tak bardzo nie kochał horrorów, poprosiłbym Grahama, żeby już zawsze pisał tylko obyczajowe sagi.